(: اطلاعات عمومی :)

این رودخانه از غرب ایلام سرچشمه می‌گیرد، در جهت شرق به غرب جریان می‌یابد و به خاک عراق منتهی می‌شود. شاخه‌های اصلی رودخانۀ گدارخوش، رودهای مدرن و چوار می‌باشند. از شعبه‌های این رود در مسیر جریانشان، استفادۀ کشاورزی می‌شود ولی پس از به‌هم پیوستن و تشکیل رودخانۀ گدارخوش، این رود به بستر عمیقی وارد، و از دسترس کشاورزان خارج می‌شود. اختلاف ارتفاع این رودخانه از کف بستر تا اراضی پیرامونش 320 متر است، از این رو ایجاد ایستگاه‌های پمپاژ برای آبیاری، تنها راه استفاده از آب این رودخانه به مقیاس وسیع است.

رود کنجان‌چم، از کوه‌های سیوان در جنوب ایلام سرچشمه گرفته است و در جهت شمال شرقی به جنوب غربی، پس از طی 12 کیلومتر از خط مرزی ایران و عراق در نزدیکی مهران به رودگاوی می‌پیوندد. سرچشمۀ اصلی این رودخانه کوه‌های چنگینه، علی‌بیگی و کوه ملاشاوه هستند و جریان آب آفتاب، که از میشخاص سرچشمه می‌گیرد، نیز به آن می‌پیوندد. رودخانه چشمه ملک، که از کوه شاه‌نخجیر سرچشمه می‌گیرد نیز به آن ملحق می‌شود. این رود پس از عبور از بخش صالح‌آباد و شهرستان مهران به رودخانۀ دجله در کشور عراق می‌ریزد. طول این رود تا مرز ایران و عراق 90 کیلومتر است. روی این رودخانه، سد انحرافی کنجان‌چم احداث شده است.

رود چنگوله، از آب بیوره، 40 کیلومتری جنوب شرقی ایلام، سرچشمه می‌گیرد و از شمال شرقی به جنوب غربی جریان می‌یابد. سپس جریان‌های دیگری به نام‌های آب کنات، تا تسمورت، و فرآورد به آن ملحق می‌شوند. پس از عبور از محلی به نام دوآب، رودخانه در مسیری پهن از مرز خارج می‌شود و به دجله می‌پیوندد. آب رود چنگوله کمی شور و گوگرددار است. طول این رود از مبدأ تا محل خروج از ایران به عراق، 84 کیلومتر است.

رود سده از ارتفاعات بولی سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه دائمی است و در مسیر خود از دشت‌هایی با خاک مرغوب، عبور می‌کند. رود سده دارای شعبه‌های بسیاری است که دو شاخۀ مهم آن در دشتی به ارتفاع 225 متر از سطح دریا به هم می‌پیوندند و پس از طی دشت مزبور از کشور خارج می‌شود. طول این رود تا مرز 200 کیلومتر است.

این رودخانه از سراب آبدانان، 38 کیلومتری شمال دهلران، سرچشمه گرفته است و آب گل‌گل و رود دره‌شور نیز به آن می‌پیوندند. این رود پس از عبور از 18 کیلومتری شهرستان دهلران، وارد بخش موسیان می‌شود و در این محل به نهرعنبر معروف است. شعبۀ دیگری از آب مورموری به نام جیخاب نیز به آن می‌پیوندد. رود دویرج، که از شمال به جنوب جریان دارد، پس از عبور از موسیان به دجله، در خاک عراق می‌ریزد. طول آن از مبدأ تا این نقطه مرزی 188 کیلومتر است. نام‌های محلی آن رود آبدانان و رود تله‌زی می‌باشند. بر روی این رودخانه سدی ساخته شده است.

رودخانه ارس به طول 1072 كيلومتر كه به عنوان شريان حياتي منطقه و عمده‌ترين منبع آبياري دشت مغان مي‌باشد از دامنه كوههاي بينگول داغ تركيه سرچشمه مي‌گيرد و كل حوزه آبريز آن 100220 كيلومتر مربع است كه سهم حوزه مربوط به كشورهاي تركيه و ارمنستان و آذربايجان و ايران به ترتيب 23، 38، و 39 درصد مي‌باشد.

حوزه رودخانه مذكور از نظر اقليمي متغير بوده، از مناطق سرد كوهستاني با ذخاير برفي پايدار و متوسط بارندگي 800 ميلي متر در سال شروع مي‌گردد كه ضمن گذر از مناطق معتدل با پوشش گياهي، به مناطق با آب و هواي نيمه خشك مي‌رسد. ماكزيمم دبي اندازه‌گيري شده ارس در سالهاي معمولي 1100 مترمكعب در ثانيه در محل سد مخزني ارس (شمال ماكو) و 2600 متر مكعب در ثانيه در محل سد انحرافي ميل و مغان مي‌باشد كه اين ارقام در سالهاي خشك به ترتيب 32 و 180 مترمكعب در ثانيه تغيير مي‌يابد.

همچنين دبي متوسط رودخانه ارس در محل سد ارس و سد انحرافي ميل و مغان به ترتيب 250 و 400 متر مكعب در ثانيه گزارش شده است. كيفيت آب رودخانه ارس با استفاده از دياگرام طبفه بندي آب در محدوده كلاس C3-S1 قرار دارد در اين طبقه بندي از نظر شوري در حال گسترش نشان مي دهد يعني اگر مسائل مديريتي خاص اعمال نشود با آبياري اراضي با اين آب ، با مسئله روبه گسترش شوري روبرو خواهيم بود همچنين در مورد خاكهاي با قابليت نفوذ كم منطقه ايجاد شبكه زهكشي ضرورت خواهد داشت.