(: اطلاعات عمومی :)

لومار شهری است در استان ایلام ایران. لومار مرکز بخش شیروان در شهرستان شیروان و چرداول است.

مردم لومار کُرد زبان و شیعه دوازده‌امامی هستند

شهر لومار مرکز بخش شیروان از بخشهای شهرستان شیروان و چرداول استان ایلام در طول جغرافیایی 46 دقیقه و 48 درجه و در عرض جغرافیایی 34 دقیقه و 33 درجه و در بلندی 1095 از سطح دریا و در 160

کیلومتری مشرق ایلام و در 45 کیلومتری شرقی سرآبله و در پایان راهی که به گیلانغرب، به سوی جنوب شرقی کشیده شده، قرار دارد.

رودها

رود سیمره از دو کیلومتری شهر لومار می گذرد.

کوهها

چون شهر لومار در منطقه ای پایکوهی قرار گرفته:
1- کوه لاره در 3 کیلومتری مشرق (1554 متر)
2- کوه چرمی در یک کیلومتری شمال شهر قرار گرفته

آب و هوا

معتدل و نیمه خشک، بیشترین درجه گرما 37 درجه بالای صفر و کمترین درجه 6 درجه زیر صفر – میزان بارندگی سالانه به طور متوسط حدود 450 میلی متر است.

رستنی ها

درختان کی کم – گیاهان دارویی و صنعتی – پوشش گیاهی برای چرای دام

جمعیت

در سرشماری 1375 شهر لومار 772 نفر جمعیت داشت که 415 نفر مرد و 357 نفر زن و 154 خانوار بود.

فرآورده ها

گندم، جو، برنج، ذرت، گیاهان علوفه ای، تره بار و بنشن
آب کشاورزی از رود و آب آشامیدنی از چشمه فراهم گشته.

راهها

شهر لومار در پایان راهی که تا جاده سراسری ایلام – کرمانشاه ادامه دارد و از این راه به طول 160 کیلومتر تا مرکز استان فاصله قرار دارد.
این شهرک با امکانات مناسب طبیعی و قرارگرفتن در کنار کشتزارهای حاصلخیز و داشتن آب و هوای مناسب برای تبدیل شدن به شهری در حد شیروان باستانی قابلیت دارد.

منبع : ایلام گشت

برچسب‌ها:

پَهله شهری است در استان ایلام. این شهر مرکز بخش زرین آباد شهرستان دهلران در این استان است. پهله در ۱۰۴ کیلومتری جنوب خاوری شهر ایلام واقع شده‌است. در اطراف این شهر روستاهای زیبا و کوچکی وجود دارد. به عنوان مثال روستاهای گلوزه، مه مه دی (احمدآباد) و که له که له در شمال این شهر و با مسافت کمتر از نیم کبلومتر واقع شده‌اند.

در اواخر دهه چهل شمسی در درگیری اهالی این شهر با مأموران ژاندارمری موسوم به امنیه‌ها تمامی اهالی پاسگاه کشته شدند. این سال مبدأ محاسبه بسیاری از. قایع در این شهر به حساب می‌آید. این شهر گرچه متشکل از طوایف گوناگونی از روستاهای اطراف است ولی مردمان آن با یکدلی و صمیمیت در کنار هم زندگی می‌کنند و بیش از دو دهه اخیر هیچ نزاع طایفه‌ای گزارش نشده است. متأسفانه در زمان رژیم پهلوی مردمان این دیار نیز از تبعیض نژادی در امان نمادند؛ و چندین برابر ساکن فعلی این شهر به شهرهای عراق بویژه بغداد، علی شرقی و علی غربی، و استان دباله کوچ کردند. علاوه بر این هزاران تن از ساکنان این شهر و حومه به مرکز شهرستان یعنی دهلران مهاجرت نموده‌اند. همچنین بسیاری از کردان این منطقه بیش از دهها سال است که در منطقه آبدانان سکونت دارند. همچنین اهالی این شهر در مرکز استان ایلام نیز اقلیت عمده‌ای را تشکیل می‌دهند که کردالی نامیده می‌شوند و اکثریت شهرک سرتاف را تشکیل می‌دهند. صرف نظر از این حالت هزاران نفر از ساکنان منطقه در طول دهه‌های اخیر به شهرهای مهم استان خوزستان (مانند دزفول، اندیمشک، اهواز، خرمشهر، آبادان) کوچ کرده‌اند. همچنین بسیاری از اهالی این شهر به امید یافتن زندگانی بهتر به کلان شهرهایی مانند تهران و کرمانشاه و اقلیتی نیز به اراک و کرج مهاجرت نموده‌اند. تعداد کل مهاجران هشتاد ساله اخیر را بین ۷۵هزار الی ۱۰۰هزار تن تخمین می‌زنند. در حال حاضر بنا به گفته شهردار این شهر در بهمن ۹۰ وسعت این شهر بالغ بر ۱۱۴ هکتار می‌باشد. پارک جنگلی ملت به وسعت ۶ هکتار در شمال این شهر و در دامنه تپه‌های زیبایی واقع شده است بخشی از این پارک اخیراً به تفرجگاه مردم تبدیل شده است. پارک بعث از پارکهای زیبای این شهر در سال ۱۳۷۲ تأسیس شده است. همچنین در سال ۱۳۷۴ پارک شهید حسین فهمیده در این شهر احداث شد.
بیشینه دمای این شهر ۴۰ و کمینه آن ۵- درجه سانتیگراد است.

مردم این شهر به زبان کردی شاخه پهله‌ای تکلم می‌کنند. در زمان جنگ ایران و عراق این شهر پذیرای هزاران آواره بویژه مهاجران دهلرانی بود و ادرات شهرستان دهلران در این شهر مستقر شد. فاصله شهر زیبای میمه اتا این شهر کمتر از ۲۷ کیلومتر می‌باشد. در سال ۱۳۸۶ شهر پهله مدتی به دلیل پایین آمدن سطح آب چشمه با مشکل کمبود آب روبرو شد و از طریق تانکرهای سیار به این شهر آبرسانی می‌شد تا این‌که در همان سال با طرح آبرسانی لوله‌ای این مشکل شهر حل شد.

پیشینه
ظاهراً نام این شهر هم‌ریشه با پَهلَوْ و پارت است که یکی از معانی آن شهر می‌باشد. شهر امروزی پهله در قدیم جزئی بود از سرزمین پهله (جبال، کوهستان زاگرس) و احتمالاً به همین خاطر نام پهله بر روی آن مانده‌است.

در جنگ ایران و عراق شهر پهله آسیب فراوان دید و پس از بازسازی نام آن که پس از انقلاب اسلامی به زرین‌آباد تغییر یافته بود مجدداً پهله شد.

دیدنی‌ها

شهر پهله در دشتی با شیب ملایم به سوی رود دجله قرار دارد. دیدنی‌های شهر و پیرامون آن:

رود میمه که در شهر جریان دارد.
رشته کوه کبیرکوه (در پانزده کیلومتری شمال پهله)
قله کلاوندی (۱۷۱۶ متر) در ده کیلومتری شمال خاوری شهر
امامزاده سیدفخرالدین در ۱۲ کیلومتری شمال بهله
امامزاده سید حسنی (فرزند سید فخرالدین) در فاصله ۱۳ کیلومتری شمال بهله
امازاده سیدنصرالدین در ۱۶ کیلومتری
امامزاده سید ابراهیم (فرزند محمد باقر) که در ۷ کیلومتری پهله و در مسیر قلعه شیاخ قرار دارد.
امامزاده محمد و بی بی زینب در ۷ کیلومتری غرب شهربهله ساختمان این امامزاده که شکل مخروطی ویژه‌ای دارد مربوط به دوران سلجوقی است. قلعه شیاخ (شیاق، شیاخ) در غرب چهله که مربوط به ۱۹۰۰ سال قبل است. قلعه زنجیره در جنوب غرب شهر بهله خرابه‌های باستانی مسیر جاده بهله- دهلران باغات زیبای گوراب و میمه بارک جنگلی ملت به مساحت ۶ هکتار در دامنه کوه‌های شمالی شهر.

برچسب‌ها:

شهرستان شیروان و چرداول یکی از شهرستانهای استان ایلام است که مرکز آن شهر سرابله می‌باشد. شیروان و چرداول در سال ۱۳۶۰ از شهرستان ایلام جدا شد و در تقسیمات کشوری قبل از ۱۳۶۰ از بخش‌های آن محسوب می‌شد.

مساحت كل استان ايلام 19054 كيلومتر مربع مي باشد،که در این بین اراضي شهرستان شیروان چرداول به مرکزیت شهر سرآبله حدود 9/11 درصد كل اراضي استان را تشكيل مي دهد. از منظر موقعيت نسبي، اين شهرستان از شمال به استان كرمانشاه، از شرق و جنوب شرقي به استان لرستان، از جنوب و جنوب غربي به شهرستان دره شهر، از غرب و شمال غربي به شهرستانهاي ايلام و ايوان محدود مي شود.

شهر سرابله

سرابله مرکز شهرستان شیروان و چرداول است. این شهر پس از جدا شدن توابع شهرستان شیروان و چرداول و نپذیرفتن فرمانداری و مرکزیت شهرستان از طرف بزرگان شهر آسمان اباد به عنوان مرکز شهرستان انتخاب گردید و تا قبل از یکی از روستاهای شهرستان ایلام به حساب می‌آمد. قبل از تبدیل شدن سرابله به مرکز شهرستان، شهر آسمان اباد از اهمیت بیشتری برخوردار بود. اکثر جمعیت شهر سرابله را روستائیان مهاجر شهرستان و اهالی شهر آسمان آباد تشکیل می‌دهد.

شهر آسمان اباد

آسمان‌آباد شهری است در استان ایلام در غرب ایران. این شهر در بخش مرکزی شهرستان شیروان و چرداول قرار دارد.آسمان‌آباد از شمال به دهستان گواور از توابع شهرستان گیلان غرب، از غرب به دهستان چله از توابع شهرستان گیلان غرب از جنوب به شهرستان ایوان غرب و از شرق به بخش چرداول شهرستان شیروان چرداول محدود می‌باشد. از آثار باستانی منطقه می‌توان شهر و قلعه گم‌گم واقع در کوه بانکول. که متعلق به شهر باستانی’ مهرگان قذق’ می‌باشد و همچنین تپه‌های باستانی یا چغا را نام برد.

قبرستان تاریخی کل کل در۴ کیلومتری شمال شهر آسمان آباد واقع شده‌است.

بخش شیروان

شیروان یکی از بخش‌های شهرستان شیروان و چرداول است. این منطقه که در شمال شرق استان ایلام و در حدود ۱۰۰ کیلومتری شهر ایلام قرار دارد یکی از حاصلخیزترین مناطق این استان است و مرکز ان نیز شهر لومار است. از عواملی که به حاصلخیزی این منطقه کمک کرده عبور رودخانه سیمره از شرق این منطقه‌است که در تمام فصول سال دارای اب فراوانی است. این منطقه در فصل بهار به یکی از زیباترین مناطق استان تبدیل می‌شود ودر این فصل پذیرای مسافران زیادی از گوشه و کنار استان است. از مناطق دیدنی شیروان می توان به تنگ سازبن، تنگ شمشه، شهر تاریخی سیروان و سد سیمره اشاره کرد. در دور سوم و چهارم سفر ریاست محترم جمهور تبدیل بخش شیروان به شهرستان سیروان و تبدیل دهستان کارزان به بخش مورد توجه قرار گرفته است و این مهم انشاالله در آینده نزدیک اتفاق خواهد افتاد. از پروژ های مهم در شیروان می توان به ایجاد سد مخزنی و بزرگ سازبن و همچنین سد سیمره اشاره کرد که باعث دگرگونی و پیشرفت هر چه بیشتر منطقه خواهد شد و زمینه را برای بازگشت مردم این منطقه به دیار پدری و اجدادی خود ایجاد خواهد کرد.

بخش چرداول

چرداول منطقه‌ای از شهرستان شیروان و چرداول است. بخش چرداول در دامنه جنوبی رشته کوههای زاگرس قرار دارد و دارای آب و هوایی کوهستانی است. این منطقه از دو ناحیه کوهستانی و دشت نسبتاٌ هموار تشکیل شده‌است. در بخش کوهستانی، انبوه درختان بلوط و بادام کوهی، بنه(ون)، کیکم، ارجن و گون دیده می‌شود. مراتع بخش چرداول هم در بخش کوهستانی قرار دارد و زمینه مناسبی برای دامپروری سنتی فراهم کرده‌است و به هم دلیل شغل اصلی ساکنان بخش کوهستانی دام پروری است.چرداول قابلیتهای زیادی برای توسعه دارد وبا گسترش وتوسعه راه حمیل-ایلام که از مسیر این بخش می گذرد آینده چرداول بسیار زیبا وتوسعه یافته خواهد بود مردمانی با اصالت که لایق پیشرفت می باشند واز دیگربرنامه های در دست اقدام برای این بخش سد سازبن وسد چناره است که بحول وقوه الهی کشاورزی چرداول را متحول خواهد کرد –بخش هلیلان– این بخش یکی از مناطق محروم استان می باشد که در سالهای اخیر اقداماتی صورت گرفته اما نیاز به تلاش بیشتری می باشد دارای نقاط محروم زردلان می باشد که قبلاً، برای عبور ومرور با مشکل مواجهه بود اما اکنون بهتر شده وتردد به راحتی صورت می گیرد مردمان لک زبان هلیلان که در سرزمین عبدالحسین خان ابوقداره ساکن هستند دست به دست هم داده اند تا هلیلان را بسازند.

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان شیروان و چرداول در سال ۱۳۸۵ برابر با ۷۳۹۷۳ نفر بوده‌است.

زبان

اکثریت مردم شهرستان شیروان چرداول کرد زبان هستند که با لهجه کلهری تکلم می کنند. با این حال مردم در بخش هلیلان و دهستان بیجنوند در بخش مرکزی به زبان لکی گویش می کنند. همچنین در بخش شیروان سه روستا (چم شیر، چم روته، داربلوط) به زبان عربی تکلم می کنند که به تدریج در حال منسوخ شدن و جایگزینی با زبان کردی می باشد.

برچسب‌ها:

شهر تاریخی سیمره از شهرهای تاریخی استان ایلام است و در حاشیه غربی شهر دره‌شهر قرار دارد

این اثر تاریخی که بزرگترین محوطه تاریخی در سطح استان ایلام است بالغ بر 200 هکتار وسعت در ضلع غربی و جنوب غربی شهر دره شهر قرار دارد و جزو اولین آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور می‌باشد.

این محوطه در سال ۱۳۱۰ شمسی به شماره ۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از ارزش و اهمیت بی نظیری برخوردار است.

شهرستان 65 هزار نفری دره شهر واقع در 135 کیلومتری جنوب شرقی شهر ایلام یکی از مناطق تاریخی و باستانی استان ایلام محسوب می‌شود.

محوطه مذکور طبق مطالعات و کاوش‌های انجام گرفته مربوط به قرون اولیه اسلامی است. این شهر تاریخی بر اثر وقوع زلزله‌ای به سال 334 هجری قمری تخریب و خالی از سکنه شد.

طی ۹ فصل کاووش در این شهر گچبریهای منحصر به فردی از بناهای این شهر تاریخی بدست آمد که در نوع خود بی نظرند. این شهر مربوط به اواخر دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی است و مرکز ایالت مهرجانقذق یا مهرجانکدک بوده است.

طبیعت زیبای منطقه در فصل زمستان و بهار و گچبری‌های به دست آمده در این کاووش و در این شهر تاریخی منحصر به فرد می‌باشد. خانه اربابی، بنای مسجد، اماکن حاشیه سیل بند و اماکن مسکونی حاشین نشین شهر مکان‌های کاووش شده در 9 فصل کاوش در این محوطه تاریخی می باشند.

شهر تاریخی سیمره و پل تاریخی گاومیشان بزرگترین پل تاریخی غرب کشور در شهرستان دره شهر نامزد ثبت در فهرست آثار جهانی هستند. همچنین ثبت جهانی تپه‌های پیش از تاریخ دشت دهلران نیز در این فهرست قرا دارند.

شهر تاریخی سیمره بزرگترین محوطه تاریخی استان ایلام محسوب می شود که در حاشیه جنوب شرقی شهر کنونی شهرستان دره شهر واقع شده است و که متعلق به استان ایلام است.

دره سیمره از دیرباز به لحاظ ویژگیهای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی و موقعیت خاص خود همواره مورد توجه گروه های انسانی واقع بوده است.

طبیعت زیبای منطقه در فصل زمستان و بهار و گچبری‌های به دست آمده در کاوش‌های صورت گرفته، از جمله ویژگیهای منحصر به فرد این شهر تاریخی است.

خانه اربایی، بنای مسجد، اماکن حاشیه سیل بند و اماکن مسکونی حاشیه نشین شهر از جمله مکانهایی هستند که در این اثر تاریخی کاووش شده‌اند.

برچسب‌ها:

سوق (تلفظ: S?q) يکي از شهرهاي استان کهگيلويه و بويراحمد ايران است.
شهر سوق در بخش مرکزي شهرستان کهگيلويه قرار گرفته و بر طبق برآوردهاي پيش از 1383خ داراي 5,673 نفر جمعيت و در سال 1383 داراي 7900 نفر جمعيت بوده‌است.

شهر سوق در قديم در مسير کاروانروي بهبهان به دهدشت و ياسوج قرار داشته.

ويژگي‌هاي فرهنگي و مردم شناختي
مردم سوق شيعه و لر لهجه اند. لرهاي استان کهگيلويه و بويراحمد موسيقي و ادبيات شفاهي پرمايه‌اي دارند. اين ادبيات از جمله زبان فارسي است که در طول زمان کمتر تحت تغيير و تحول بوده و واژگان غني و اصيل آن کمتر با واژه‌هاي ساير زبان‌ها مخلوط شده‌است. طوايف گوناگوني در شهر سوق سکونت دارند و بيشتر مردم آن از سادات رضاتوفيق تشکيل شده‌اند. از جمله ويژگي فرهنگي در اين شهر مي‌توان به شيوه‌هاي عروسي و عزاداري آن اشاره کرد: در اين شهر براي ازدواج جوانان شيوه‌اي سنتي و همچنين مدرن وجود دارد و…

اماکن تاريخي و گردشگری
آرامگاه شاعر نويسنده و هنرمند حسين پناهي
آبشار طوف خيمه در 10 کيلومتري شهر سوق

حوالي سد مارون در 10 کيلومتري شهر سوق
کوه دژکوه 15 کيلومتري سوق
امامزاده شاهزاده يوسف در مرکز شهر
امام زاده ناصرالدين محمد واقع در کوه دژکوه
قرق بادامستان
آبشار مصنوعي در دل کوهاي سوق
كل عمارتي

برچسب‌ها:

محوطه تاریخی چغازنبیل در استان خوزستان قرار دارد

این محوطه در جنوب‌غربی ایران، در 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش قرار گرفته است.

ساخت این شهر که حدود 1250 سال قبل از میلاد مسیح (ع) در دوران عیلامی‌ها آغاز شد، بعد از حمله آشوری‌ها ناتمام ماند.

هزاران خشت و آجر استفاده نشده‌ای که در این محوطه باقی مانده، گواهی بر این موضوع است. چغازنبیل به سال 1979 در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد.

چغازنبیل در اوایل قرن 13 قبل از میلاد توسط پادشاه عیلامی «اونتاش نپیریشا» در نزدیکی رود دز ساخته شد و «دوراونتاش» نامیده شد.

معنای دوراونتاش، قلعه اونتاش است. البته در برخی متون میخی از این شهر با عنوان «ال اونتاش» به معنی شهر اونتاش نام برده شده است.

در مرکز شهر، معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده که امروزه دو طبقه از آن پابرجاست.

این معبد، ذیقورات نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامی؛ «اینشوشیناک» و «نپیریشا» اهدا شده است.

معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی است که تا کنون شناخته شده است.

دورتا دور ذیقورات را دیواری احاطه می‌کرده که در مجاورت آن در جبهه شمال غربی معابدی برای خدایان کریریشا، ایشنی‌کرب و هومبان بنا شده است.

همچنین معابد دیگری در جبهه شمال شرقی قرار داشته‌اند و مجموعه این معابد توسط حصار دیگری احاطه می‌شده است.

در خارج از این حصار بقایای اندکی از خانه‌های شهر در سطح زمین دیده می‌شوند. دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته که کل شهر را محصور می‌کرده.

طول این حصار خارجی حدود چهار کیلومتر است. در زاویه شرقی شهر و در نزدیکی حصار خارجی، کاخ‌های شاهی قرار داشته‌اند.

در زیر یکی از این کاخ‌ها پنج مقبره زیرزمینی کشف شده است که احتمالا به خانواده شاهی تعلق داشته‌اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی مخزنی برای آب موجود است.

ذیقورات با تشدید روی حروف «ق» و «ر» کلمه‌ایی اکدی است. در ایران این کلمه عموماً زیگورات نوشته می‌شود. واژه زیگورات از فعل زیگورو به معنای بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است.

واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جز چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد است.

گویا قبل از حفاری معبد، ویرانه‌های تپه مانند آن یک زنبیل واژگونه را تداعی می‌کرده است و به همین علت شهر کهن «دور اونتاش» را به این نام خوانده اند.

بناهای مهم چغازنبیل:

حصار اول:

این حصار در بر گیرنده ذیقورات و معابد و بنای نیایشگاه است که در آن 6 دروازه وجود دارد و از طریق همین دروازه‌ها زائران به محوطه معبد وارد می‌شدند. مصالح به کار رفته در حصار اول خشت و گل‌کوبیده است. به این حصار تمنوس می‌گفته‌اند.

حصار دوم:

حصاری است که حصار اول و بخشی از بناهای تاریخی چغازنبیل را در بر گرفته است.

حصار سوم:

حصار سوم چغازنبیل نشانگر محدوده شهر بوده است و حصارهای اول و دوم و مجموعه بناهای چغازنبیل را در بر می‌گیرد. مصالح به کار گرفته شده در ساخت این حصار، عموما خشتی هستند.

در روی این دیوار ناودان‌هایی به فاصله‌های تقریبی 47 تا 50 متر قرار گرفته‌اند. این ناودان‌ها به گونه‌ای ساخته شده‌اند که آب را به بیرون حصار و به فاصله دوری هدایت کنند تا مانع نفوذ آب به زیر دیوار و اطراف ناودان شوند.

بناهای حصار اول

معبد ذیقورات یا زیگورات:

در مرکز شهر چغازنبیل معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده است. این معبد «ذیقورات» نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامیان یعنی «اینشوشیناک» و «نپیریشا» اهدا شده.

معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن ایلامی است که تا کنون شناخته شده است. معبد زیگورات شامل چهار جبهه است.

معبد الهه اینشوشیناک:

این معبد که به الهه اینشوشیناک هدیه شده دارای 5 اتاق است که همگی آنها در یک ردیف قرار دارند.

در مدخل ورودی معبد، یک سردر هلالی از خشت و ملات گچ وجود دارد. در زیر تاق ورودی دروازه معبد که به «دروازه مجلل» معروف است، آجرنوشته‌هایی دیده می‌شود که در هر دو سمت دروازه قرار دارند. در دروازه مجلل از جنس چوب و مزین به نقش‌هایی با شیشه بوده است.

معبد اینشوشیناک دارای سالمترین و بهترین‌ کلون‌ها و لولاهای در و همچنین پاشنه‌های سنگی است.

معبد دیگری در نزدیکی این معبد قرار دارد که آن هم اینشوشیناک (آ) نام داشته است اما طبق یافته های باستان شناسان این معبد نسبت به معبد اینشوشیناک (ب) از اهمیت کمتری برخوردار بوده است.

مجموعه معابد شمال غربی:

این سه معبد موقعیت ممتازی در شهر باستانی «دور اونتاش» داشته اند. این مجموعه در مجاورت حصار درونی در جبهه شمال غربی ذیقورات قرار دارند و از دو نیایشگاه برای ایشن‍ی کاراپ و کی‌ر‌یریشا که مستقیماً به روی صحن شمال غربی باز می‌شوند و نیاشگاه سوم که برای خدای گال ساخته شده تشکیل می شوند.

معبد چهارگوش غربی:

هر یک از اضلاع این معبد 17 متر است و هریک از چهار زاویه آن به سمت یکی از جهات اربعه قرار دارد. ورودی این معبد در شمال شرقی آن تعبیه شده است، سقف تمام اتاق ها در این معبد با خشت خام به صورت طاق هلالی از نوع آهنگ پوشانده شده است.

معبد چهارگوش جنوب شرقی:

هر یک از اضلاع این معبد که زوایای آن به طرف جهات اربعه است 18 متر است. حیاطی در زاویه غربی بنا قرار گرفته است، که اتاق‌های معبد به این حیاط وابسته‌اند. ورودی آن در روی وجه جنوب شرقی قرار گرفته و بر دالان کوچکی باز می‌شود.

نیایشگاه‌های سه گانه:

روبروی جبهه جنوب غربی سه نیایشگاه شناسایی شده اند و اشیایی از آنها به دست آمده که نذوراتی بوده است که سربازان آشور میلی به غارت آنها نداشته اند.

از اشیای یافت شده در این سه نیایشگاه می توان به قرص هایی تزئینی که برای تزئین در به کار می‌رفته اند، مهره هایی از جنس خمیر شیشه، مجسمه های گراز، گاو کوهاندار، لاک پشت، پرندگان و حیوانات کوچک از جنس خمیر شیشه و انگشتری از جنس قلع با روکشی از طلا که در آن دایره ای از آهن قلم زنی شده است، اشاره کرد.

دروازه بزرگ:

دروازه بزرگ بزرگترین و عریض‌ترین دروازه‌ای است که در دیوار حصارهای اطراف ذیقورات تعبیه شده است و مخصوص تردد شاه و درباریان بلندمرتبه بوده است.

در این دروازه کلون‌های سنگی مشابهی بسته م‍‍ی‌‌شده که توسط بست‌های فلزی به در چوبی متصل بوده‌اند.

دروازه ارابه‌ها:

این دروازه در گوشه جنوبی حصار اول واقع شده است و کف‌پوشی از سنگ روی سطح دروازه دیده می‌شود.

درز این کف‌پوش سنگی را با با ملات قیر معدنی پر کرده‌اند. بر روی این سنگ فرش آثاری شبیه به آثار چرخ گاری دیده می‌شود و به همین دلیل این دروازه به نام دروازه ارابه‌ها مشهور شده است. چهارپایان را برای قربانی کردن در معابد از این دروازه وارد می‌کرده‌اند.

دروازه شمال شرقی:

این دروازه بزرگترین و مهمترین دروازه تمنوس است که چهار برج دارد. دو برج در خارج و دو برج دیگر در داخل حصار واقع شده است.

تمام کف دروازه با آجرهای شکسته‌ای که هنوز هم لکه‌هایی از آنها باقی مانده فرش شده بوده است. دروازه اینشوشیناک و دروازه غربی دو دروازه دیگر حصار اول بوده‌اند.

بناهای داخل حصار دوم:

معابد هیش‌میتیک و روهوراتیو:

این معبد که در نزدیکی دروازه شمال شرقی تمنوس قرار دارد وقف دو الهه مذکر به نام‌های هیش‌میتیک و روهوراتیو بوده است.

در این معبد 21 آجر کتیبه دار یافت شد که نام این دو خدای باستانی عیلامیان را بر خود داشتند.

دروازه شمال شرقی:
در دیوار جنوب غربی قرار دارد و به سمت شهر شوش است. چهار برج به این د
این دروازه در روبروی دروازه شمال شرقی حصار اول قرار دارد. کف پوشی که سطح این دروازه را پوشانده است، از طرفی به جبهه جنوب شرقی ذیقورات متصل شده و از طرف دیگر تا جبهه شمال غربی و نزدیک معبد گال امتداد دارد. در درون این دروازه و در سمت شرقی آن یک پلکان یافت شده است.

دروازه شوش:

این دروازه دروازه تکیه زده بوده اند که گذرگاه باریکی را به وجود می‌آوردند.

این گذرگاه باریک نشان می‌دهد که از این دروازه فقط عده معدودی گذر می‌کرده‌اند و وارد تمنوس می‌شده‌اند. کف این دروازه با خشت شکسته فرش شده و زمین بیرون این دروازه را با سنگریزه فرش کرده اند.

دروازه مسدود شده:

در 163 متری زاویه شرقی و 81 متری گذرگاه شاهی قرار دارد. این دروازه از نظر معماری و ابعاد، نسبتاً ساده است و به نظر می‌رسد که تمام این دروازه را مسدود کرده‌اند.

دلیل چنین حذفی روشن نیست. از این دروازه گذرگاهی شروع می‌شود که آن را به سه قسمت مرکزی دروازه با دری یک لنگه منتهی می‌کند.

گذرگاه شاهی:

در دیوار جنوب شرقی دروازه دیگری وجود دارد که به گذرگاه شاهی معروف است. قسمت مرکزی این دروازه با کفسازی زیبایی از آجرهای سالم پوشیده شده بود، که در امتداد طول دیوار جنوب غربی‌اش سکوئی به عرض 2 آجر وجود دارد.

این دروازه، تنها دروازه‌ای است که پلکانی خم شده به شکل آرنج در آن وجود داشته و همین پلکان صعود به بالای برج ها و دیوار حصار را آسانتر می‌کرده است.

برج نورکیپرات:

این برج که پیش‌آمدگی آن بطرف بیرون است، در وسط دیوار جنوب شرقی و درنزدیکی گذرگاه شاهی قرار دارد. در ساخت این برج از آجر استفاده شده است.

مجموعه غربی:

دیوارهای پیدا شده در این مجموعه از آجر شکسته ساخته شده بودند. ضخامت این دیوارها بسیار کم است.

یک آشپزخانه ابتدایی هم در این مجموعه قرار دارد. این بنا برای سکونت کارگران ساخته شده ‌بوده است.

مجموعه شمال غربی:

این مجموعه با دیوارهایی از آجر شکسته ساخته شده است. دیوارهایی که سه حیاط و دو اتاق ساخته شده به درازا را محاط می‌کردند.

در درون این مجموعه محوطه محصوری پیدا شد، که با دو دیواره از خشت خام درست شده بود. در این محوطه گذرگاه عریضی وجود دارد، که به طرف حصار تمنوس می‌رود. در این گذرگاه آثاری از یک ناودان و دو سکوی خشتی وجود دارد.

مجموعه شرقی:

این مجموعه، که در ضلع شرقی حصار اول (تمنوس) واقع شده متشکل از چهار نیایشگاه است.

نمای تمام این نیایشگاه ها رو به گذرگاه شاهی است. این مجموعه توسط راهی کفسازی شده که فقط قسمتهای ناچیزی از آن باقی مانده است، به گذرگاه شاهی متصل می‌شود.

زاویه شمالی تمنوس:

در این بخش 9 مورد کفسازی شده با آجر شکسته از زیر خاک پیدا شد، که همه به موازات همدیگر بودند. طول این کفسازی‌ها به 30 متر می‌رسید و عرض هر یک از آنها بطور متوسط 50/4 متر بود.

در این منطقه همچنین مصالح ساختمانی و اتاق های نیمه تمامی یافت شد که نشان از یک عملیات ساختمانی نیمه تمام بود.

یافته شدن مصالح بنایی و نیز سه نواری که یکی از آنها پر از قیر معدنی و یکی دیگر مملو از گچ بود صحت این فرضیه را تائید کرد. در کنار این مصالح دو حلقه چاه کشف شد که با توجه به آب شور و غیر قابل شرب این چاه ها گمان می رود از آب آنها برای عملیات ساختمانی استفاده می‌کرده‌اند.

مجموعه جنوب شرقی:

این مجموعه شامل سه حیاط است که در اطراف آنها اتاق‌هایی ساخته شده است. این اتاق ها بلند و باریکند و سکوهایی نیمکت مانند دارند. ساختمان این بخش نیز به دلیل هجوم ویرانگر آشوری ها ناتمام مانده است.

بناهای دیگر چغازنبیل:

ورودی شاهی:

این ورودی مجلل در دیوار حصار خارجی شهر در ضلع جنوب شرقی نزدیک به کاخ شماره 3 باز شده است.

کاخ آرامگاه‌ها:

در ضلع جنوب شرقی چغازنبیل و در نزدیکی حصار سوم، مجموعه بناها‌یی قرار دارد که به آن محوطه شاهی گفته می‌شود.

کاخ آرامگاه‌ها در این محوطه قرار دارد. این نام را به دلیل وجود پنج مقبره‌ زیر زمینی سرداب مانند در این کاخ، بر آن گذاشته‌اند.‌

این مقابر آرامگاه پادشاهان و شاهزادگان ایلامی بوده اند. علاوه بر این آثاری از تزئینات شیشه‌ای و گل‌میخ‌های لعابدار در کاخ به دست آمده است.

کاخ شماره 2:

این کاخ سه حیاط دارد و با خشت خام ساخته شده است. در این کاخ چندین اتاق و یک حمام نیز وجود دارد.

کاخ شماره 3:

این کاخ که در نزدیکی زاویه شرقی حصار بیرونی شهر قرار دارد، دو حیاط دارد. حیاط‌های این کاخ نیز مانند کاخ شماره 2 توسط اتاق‌هایی متصل به هم ولی با امکانات و راحتی بیشتر نسبت به اتاق‌های کاخ شماره 2 محاط شده است.

نیایشگاه نوسکو:

این بنا که در محوطه سکونت شاه قرار دارد به شکل (تی) انگلیسی است و نیایشگاه خصوصی شاه و خانواده سلطنتی بوده است.

مخزن:

چسبیده به حصار خارجی رو به جبهه شمال غربی ذیقورات، تاسیساتی متشکل از یک مخزن در خارج دیوار و یک حوض واقع در درون حصار وجود دارد و شبکه ارتباطی آنها یک سیستم متشکل از نهرهای کوچک بوده است.

آب ذخیره شده در مخزن از طریق همین سیستم وارد حوضی کوچک می‌شده و ساکنان چغازنبیل آب مصرفی خود را از این حوض بیرون می‌کشیدند. برای اینکه آب به این مخزن برسد کانالی نزدیک به 50 کیلومتر حفر می‌شود. این کانال از رود کرخه شروع می‌شود.

چغازنبیل ازجمله بناهای باشتانی کشورمان است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده ‌است.

برچسب‌ها:

کوشک حمیدیه مربوط به اواخر دوره قاجار -اوایل دوره پهلوی است و در حمیدیه از توابع خوزستان، کوشک حمیدیه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا همچون دیگر بناهای ثبت شده بارها مورد تعرض توسط شرکت بهره برداری کرخه و شاوور و شهرداری حمیدیه قرار گرفته است. گفته می شود غانم سواری اولین کسی است که میراث باستانی این شهر را معرفی کرد و در زمینه جلوگیری از تخریب آثار باستانی شهر حمیدیه فعالیت کرده است. سال ۱۳۸۴ خسارات وارد شده به کوشک حمیدیه نزدیک به ۶۰ درصد برآورد شده بود.
مساحت و محل بنای کوشک حمیدیه

کوشک حمیدیه به مساحت 6 هکتار در چهار ساختمان در کنار رودخانه کرخه قرار گرفته است و در دوران جنگ تحمیلی محل استقرار تیپ الحدید، سپاه پاسداران و سپاه حمیدیه و گردان امام علی بوده است.
تعرض به بنای کوشک حمیدیه

سال ۱۳۸۴ خسارات وارد شده به کوشک حمیدیه نزدیک به ۶۰ درصد برآورد شده بود. برای چندین بار بیل‌های میکانیکی شرکت بهره برداری کرخه و شاوور به این بنای ثبت شده تعرض کرده‌اند. گفته می‌شود از زمان واگذاری این بنا به شرکت بهره برداری کرخه و شاوور وابسته به سازمان آب و برق خوزستان، روز به روز بر شدت تخریب آن بنا افزوده می‌شود.
دوستداران میراث فرهنگی می‌گویند که به رغم همه توافقات ۱۲ ماده‌ای در خصوص چگونگی سرنوشت کوشک تاریخی حمیدیه، فی مابین شرکت بهره برداری کرخه و شاوور وابسته به سازمان آب و برق و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان در اوایل دهه ۸۰ شمسی، تنها یک ماده از آن توافقنامه به اجرا درآمده است.
تخریب بخشهایی از بنای کوشک

در سال ۱۳۸۴ مدیر کل وقت میراث فرهنگی خوزستان با اشاره به مشکلات متعدد کوشک به دلیل دخل و تصرف در عرصه و حریم اثر، تخریب سقف به طور کامل که منجر به ریزش سقف زیر زمین شد، تفکیک حریم، تخریب دیوارها و ستون‌های بنا و همچنین استفاده از مصالح ناهمگون در بنا، طی نامه‌ای رسمی پیشنهاد می‌دهد که به منظور گسترش فعالیت‌های باستان شناسی در غرب خوزستان که نیازمند مکانی با شرایط اثر ملی کوشک حمیدیه است، این بنا به سازمان میراث فرهنگی کشور منتقل شود.

همچنین در سال ۱۳۷۸ نیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی احداث کتابخانه عمومی در اثر ملی یاد شده را پیشنهاد کرد که ظاهرا با توافق سازمان آب و برق خوزستان به انعقاد توافقنامه‌ای میان شورای شهر حمیدیه، میراث فرهنگی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان منجر شد و موضوع از طریق فرمانداری اهواز مورد پیگیری قرار گرفت اما بی نتیجه ماند.
تخریب توسط شرکت بهره برداری کرخه و شاوور

شرکت بهره برداری کرخه و شاوور در سال ۱۳۸۰ بدون رعایت اصول علمی مرمت بناهای تاریخی اقدام به آواربرداری و تخریب سقف اثر ملی کوشک حمیدیه کرد که منجر به باز شدن پرونده‌ای قضایی در این زمینه شد. همچنین به گفته دوسداران میراث فرهنگی حمیدیه، طبق مادهٔ ۵۵۸ تا ۵۶۹ قانون مجازات اسلامی، سازمان آب و برق خوزستان با نقض مادهٔ ۵۶۶، تاکنون سه خانوار از کارکنان خود را در آن محل اسکان داده که این امر نشانگر سوءنیت به انهدام کامل اثر تاریخی کوشک حمیدیه است.
تخریب، قطع و سوازاندن درختان محوطه کوشک توسط شهرداری حمیدیه

افرادی شبانه با اره های برقی برخی درختان اطراف محوطه کوشک حمیدیه را قطع کردند و محوطه باستانی را مورد تعرض قرار دادند. گفته می شود این اقدام توسط شهرداری شهر حمیدیه انجام شده که مورد اعتراض بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی حمیدیه و استان قرار گرفته است. شهرداری حمیدیه پیش از این نیز اقدام به صدور پروانه ساخت و ساز در محوطه‌ی تاریخی حمیدیه کرده بود.

برچسب‌ها:

قلعه گلاب یکی از آثار تاریخی استان خوزستان است که در روستای چم بوستان از توابع بخش زیدون شهرستان بهبهان در ساحل جنوبی رودخانه زهره قرار دارد.

این قلعه از آثار دوره ساسانی در استان خوزستان می‌باشد که در دوره اسلامی نیز مورد استفاده بوده است. به گفته ابن بلخی، این قلعه در قرن ششم هجری قمری (سال 510)، در اختیار امیر فرامرز بن هداب بوده و در قرن نهم هجری قمری (سال 824)، مرکز حکومت امیر شیخ لیراوی بوده است.

راه قلعه گلاب از گوشه شمالی کوه آغاز شده که با پیچ‌های زیاد و شیب تندی در جهت شمال غربی و جنوب غربی امتداد می‌یابد.

این قلعه به جهت موقعیت استراتژیک و نظامی و دارا بودن امکانات خدادادی مانند چشمه و رودخانه و مسیر دسترسی بسیار سخت، در شهر ارجان کم‌نظیر و حتی بی‌نظیر است.
روبروی قلعه گلاب قلعه دیگری به نام گل (یا دختر) وجود دارد.

برچسب‌ها:

سنگ‌ نگاره کول فرح یکی از آثار تاریخی استان خوزستان است که در منطقه‌ای به نام تنگ* کول فرح در 7 کیلومتری شمال شرقی ایذه قرار دارد.

سنگ‌ نگاره کول فرح شامل 6 نقش برجسته است که به دوران عیلامیان (ایلام کهن) تعلق دارد و با توجه به تصاویری که در این سنگ‌نگاره نقش بسته و بقایایی همچون گورها، کانال آب، ساختمان‌ها و مناطق دیده‌بانی که از محل زندگی مردمان آن روزگار در میان کوه‌ها باقی مانده، می‌توان گفت که این محل پرستشگاه نارسینا (یکی از خدایان ایلامی) بوده است.

نقوش موجود در سنگ‌ نگاره‌های کول فرح بدین شرح می‌باشند:

* نقش برجسته شماره یک: نخستین نقش برجسته که در ارتفاع 6 متری از دامنه کوه قرار دارد، یک صفحه به ابعاد 1×1.70 متر می‌باشد. در این تصویر یکی از حاکمان مستقل آیاپیر (نام قدیم منطقه ایذه) به نام هانی که همزمان با شوتروک نهونته دوم پادشاه عیلام در سال 2700 پیش از میلاد بوده، در حال قربانی کردن نشان داده شده است. در این تصویر شاه کلاه گردی بر سر دارد و دو نفر او را همراهی می‌کنند که یکی از آن‌ها وزیر شاه (به نام شوترورو) است. در مقابل شاه سه نوازنده با دو ساز چنگ و یک دف در حرکت هستند. در زیر نوازندگان، تصویر یک شکارچی و یک بز کوهی وجود دارد. در زیر شکارچی سه کاهن ایستاده‌اند و دو گاو نر و یک بز کوهی را هدایت می‌کنند. پیش از این، سه قوچ قربانی شده‌اند که سر آن‌ها از بدن جدا شده است. یک سنگ نوشته 24 سطری، افراد حاضر را با خط عیلامی نام برده که قسمتی از آن به این شرح است: «من هانی پسر تاهی هی حاکم آیاپیر هستم. من مجسمه‌ام را در اینجا برپا داشته‌ام پس از آنکه رب‌النوع سراپا مسلح تیروتور خدای منطقه سیل هیته حمایتش را بر من ارزانی کرده بود».

* نقش برجسته شماره دو: دومین نقش برجسته بر روی تخته سنگی مثلثی قرار دارد و باز هم صحنه مراسم مذهبی قربانی کردن را نشان می‌دهد. در این نقش برجسته، فردی در میان تصویر وجود دارد که دستان خود را به حالت نیایش جلوی صورت خود گرفته است. لباس او برخلاف معمول عیلامی‌ها، تا زانوی اوست در حالی که در اکثر موارد، لباس عیلامی‌ها تا قوزک پا می‌رسد. در جلوی صورت این شخص صحنه قربانی کردن حجاری شده است و مردی گاو نری را از پشت بر زمین زده است و چند قربانی دیگر نیز روی زمین قرار دارند. در سمت چپ نیز 4 مرد با احترام دنبال شخصیت وسط تصویر در حال حرکت هستند.

* نقش برجسته شماره سه: نقش برجسته شماره سه سنگ چهارگوش بزرگی به ارتفاع 280 سانتی‌متر است که در هر 4 سمت آن تصاویری حجاری شده است. مضمون این سنگ‌نگاره حمل مجسمه یکی از خدایان عیلامی، بر دوش چهار مرد است و شاه با عده زیادی از همراهان، آن‌ها را دنبال می‌کند. مجسمه این خدا بر روی تختی به صورت ایستاده قرار دارد و دستان خود را به کمر زده و لباسی بلند بر تن دارد. در پشت مجسمه، 67 نفر در چهار صف قرار دارند و دو نفر اول در بالا که با قد بلندتری نشان داده شده‌اند، افراد مهمی می‌باشند. در قسمت غربی سنگ، 4 صف دیگر قرار دارد و 49 نفر دیگر دنباله‌روی صف‌های جبهه جنوبی هستند. در جبهه شمالی، 45 نفر دنباله‌روی شخصی هستند که دست بر سینه ایستاده است. در قسمت شرقی نیز صحنه قربانی دیده می‌شود و 36 غزال و 3 گاو بزرگ به سمت راست در حرکت می‌باشند. 7 مرد کوچک دیگر نیز دیده می‌شوند و از آنجا که برهنه می‌باشند، احتمال داده می‌شود اسیران جنگی باشند. در گوشه دیگر شمالی، 9 نفر دیگر به سوی شاه می‌روند. در شمال سنگ اصلی، سنگ دیگری افتاده که احتمال می‌رود قربانگاه بوده باشد.

* نقش برجسته شماره چهار: این نقش برجسته بسیار شبیه نقوش حجاری شده در تخت جمشید است اما از نظر زمانی بسیار قدیمی‌تر از نقوش تخت جمشید می‌باشد از این رو آن را مادر نقوش زیبای درگاه‌های کاخ صد ستون و پلکان آپادانا می‌دانند. در بالای این نقش برجسته، شاه با ردای بلند بر تخت نشسته است و در مقابل او یک میز هدایا قرار دارد. پشت سر او نیز سه نفر ایستاده‌اند. دو میز دیگر نیز پیش رویِ شاه قرار دارند. در پایین این تصویر، افرادی در چهار ردیف دیده می‌شوند که یک دست خود را به جلو دراز کرده و دست دیگر را در برابر صورت خود به عنوان احترام گرفته‌اند. در طرفین این نقش افرادی در حال تقدیم هدایا هستند.

* نقش برجسته شماره پنج: در نقش برجسته شماره پنج یک فرد عیلامی در حال اجرای مراسم مذهبی است. این نقش از نظر طرز قرار گرفتن دست‌ها و فاصله پاها، همانند نقش شماره دو است. در مقابل فرد عیلامی یک آتشدان و حیوانات قربانی شده (که به صورت وارونه حجاری شده‌اند) دیده می‌شود.

* نقش برجسته شماره شش: این نقش برجسته مانند نقش شماره سه، مربوط به حمل مجسمه یکی از خدایان عیلامی است. در این تصویر چهار نفر که کلاه بر سر دارند، در حال بلند کردن مجسمه می‌باشند.

کول فرح از دو واژه «کول» به معنای دره و «فَرَح» به معنی شادی و خوشحالی تشکیل شده است. دره‌ها عموماً نقاطی عمیق و بسته می‌باشند، اما این دره برخلاف معمول، روح‌افزا و دلباز است از این رو به این نام معروف شده است.

*تنگ دره‌ای است که بیش از اندازه طبیعی ژرف و باریک باشد. دیواره‌های تنگ اغلب قائم و فوق‌العاده پرشیب است

برچسب‌ها:

حمام كرناسيون (موزه مردم شناسي) به شماره 8477 در رديف آثار ملى ايران به ثبت رسيده و یکی از بناهای دوره قاجاریه می باشد. این بنای تاریخی پس از بازسازی در سال 85 توسط سازمان نوسازی و میراث فرهنگی به عنوان موزه مردم شناسی تغییر کاربری داده و با بازدید از آن می توان با انواع مشاغل قدیم دزفول آشنا شد. اين حمام در مركز محله كرناسيون در شمالي ترين قسمت بافت قديم قرار گرفته است . حمام کرناسیون با مساحتی حدود 880 متر مربع داراي سردري كوچك و زيبا با تزئينات ساده آجركاري مي باشد. بناي حمام به دو قسمت زنانه و مردانه قابل تفكيك بوده كه هركدام از فضاهايي به نامهاي دالان ورودي،سربينه،گرمخانه و … تشكيل شده است. عبور و مرور در قسمت زنانه جهت ايجاد محرميت از پشت بام و از طریق پلكاني صورت مي گرفته است. نحوه تأمين آب مصرفي حمام، چاه موجود در كنار بنا مي باشد كه به وسيله حفره هاي قنات مانندي به آب رودخانه متصل شده و به وسيله چرخ چاهي به مخازن آب حمام هدايت شده است.

منابع :
اداره میراث فرهنگی دزفول
اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان
سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری دزفول
عکس : محمد آذرکیش

برچسب‌ها: